ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

Οσοι ενδιαφέρονται για την εξέλιξη της επιστήμης- όπως εσείς - διαπιστώνουν αενάως και αδιαλείπτως τη σύγκρουση ανάμεσα στην όλο και πληρέστερη εικόνα του κόσμου που χτίζει αυτή με εκείνη που δογματικά προσφέρει η κάθε θρησκεία. Εκείνο που σπανίως αντιλαμβανόμαστε είναι ότι η εν λόγω σύγκρουση δεν είναι παρά αντιπαράθεση μεταξύ διαφορετικών «φωτογραφικών λήψεων» της πραγματικότητας, δηλαδή μεταξύ «ειδώλων» της, είτε με υλικές είτε με ιδεατές φωτογραφικές μηχανές. Η ίδια η πραγματικότητα του κόσμου εξακολουθεί να μας διαφεύγει πλέκοντας μια ατέρμονη οδύσσεια της ανθρώπινης σκέψης, την οποία άλλοι την απολαμβάνουν ως το μόνο ταξίδι που αξίζει και άλλοι την υπομένουν ως ψυχικό ακρωτηριασμό, από το άφθαστο της μόνης Ιθάκης. Την επετειακή αυτή χρονιά- 150 χρόνια από τη διατύπωση της θεωρίας της εξέλιξης εκ μέρους του Δαρβίνου- η αντιπαράθεση μεταξύ των δύο εικόνων, της επιστήμης και της θρησκείας, είναι «παράλογα βαθύτερη» από ποτέ. Παράλογα, διότι λαμβάνει κατ΄ εξοχήν χώρα στον τόπο όπου πρωταγωνίστησε καθ΄ όλον τον 20ό αιώνα στις επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις, τις ΗΠΑ. Βαθύτερη, διότι τώρα δεν γίνεται με «θρησκευτικό κειμενικό είδος λόγου», όπου οι επιστήμονες εγκαλούνταν από άμβωνος, αλλά με «επιστημονικούς όρους», όπου οι θεολόγοι έχουν εντρυφήσει στις επιστημονικές θεωρίες και αντιπροτείνουν δικά τους υποκατάστατα (βλ. δημιουργισμός).

Ειδικά τον εφετινό Ιούλιο είδαμε την αντιπαράθεση να αποκτά νέα πεδία μάχης: Η Επιτροπή Εκπαίδευσης της Πολιτείας του Τέξας εισηγείται την αλλαγή της διδασκαλίας και της... Ιστορίας, με αίτημα να διδάσκεται στα αμερικανόπουλα ότι η ύπαρξη και η πορεία της χώρας τους ήταν και είναι σχέδιο του Θεού. Στην αντίπερα όχθη, είδαμε να προαναγγέλλεται η κατασκευή μέσα σε δύο-τρία χρόνια του πρώτου τεχνητού ανθρώπινου εγκεφάλου! Πόσο κοντά είναι στην «πανδημία της θεοκρατίας» ο Ηomo sapiens και «σε τι Θεό θα πιστεύει» ο υπό σύσταση Ηomo sapiens ΙΙ;

Σε όλα αυτά εννοείται ότι δεν υπάρχουν έτοιμες απαντήσεις. Μπορεί όμως να βρει κανείς τα στοιχεία που θα τον βοηθήσουν να γνωρίσει πολύ καλύτερα τις παραμέτρους του θέματος. Και όπως ακριβώς συνέβαινε και συμβαίνει με την ποιότητα της δημοκρατίας, μπορεί να ελπίζει κανείς στην καλύτερη έκβαση του αιτιατού μόνον όσο πιο γνώστης των αιτίων είναι. Τα τρία βιβλία που ακολουθούν είναι, κατά την άποψή μου, ένας εξαίρετος πλοηγός στην οδύσσεια που περιγράψαμε. Μάλιστα, ίσως ιδιαίτερα πολύτιμος, αν όντως η «Αργώ» των ανθρώπων έχει φτάσει στη στενωπό της Σκύλλας και της Χάρυβδης...

Αν αποζητεί κανείς μια Βίβλο όπου έχει καταγραφεί με ιστορική έρευνα όλη η πορεία συγκρουσιακής συνύπαρξης της θρησκείας με την επιστήμη, αυτή δεν είναι άλλη από το βιβλίο του καθηγητή στο βρετανικό Πανεπιστήμιο του Λάνκαστερ Τζον Μπρουκ. Πρόκειται για ένα ψύχραιμο οδοιπορικό στο πώς ακριβώς ανέβλυσε η επιστήμη από την ευρωπαϊκή Αναγέννηση, ποιες ήταν οι σχέσεις εξάρτησής της από τους χορηγούς της- τους αστούς εμπόρους που τη χρηματοδοτούσαν και τους μητροπολίτες που την πρωτοφιλοξένησαν έως τον σημερινό «βυζαντινισμό» που εξακολουθεί να διαπλέκει τις σχέσεις αυτές.

Ωστόσο το οδοιπορικό αυτό δεν είναι στεγνά ιστορικό. Εξηγούνται με σαφήνεια οι λεπτές διαφοροποιήσεις που σταδιακά επέρχονταν στο σκεπτικό και στην επιχειρηματολογία επιστημόνων και θεολόγων, παρατίθεται η ουσία της συμβολής κάθε νέας θεωρίας και διαλύονται πάμπολλοι μύθοι που συνεχίζουν να κυκλοφορούν γύρω από τις «νίκες» της κάθε πλευράς. Η πληρότητα της καταγραφής του Μπρουκ φαίνεται από τους τίτλους των κεφαλαίων του:Αλληλεπίδραση επιστήμης και θρησκείας, Επιστήμη και θρησκεία κατά την επιστημονική επανάσταση, Σύγκριση μεταξύ επιστημονικής και θρησκευτικής μεταρρύθμισης,Θεϊκή δράση σε ένα μηχανιστικό Σύμπαν, Επιστήμη και θρησκεία κατά τον Διαφωτισμό,Η τύχη και η λειτουργία της φυσικής θεολογίας,Θρησκευτική πίστη και ιστορικές επιστήμες, Εξελικτική θεωρία και θρησκευτική πίστη, Επιστήμη και θρησκεία στον εικοστό αιώνα.Καταλήγει με πληρέστατη βιβλιογραφία, πηγές παραθεμάτων και ευρετήριο όρων και ονομάτων. Ενα εγκυκλοπαιδικό θα λέγαμε πόνημα, απαραίτητο τόσο σε επιστημονικές όσο και σε θεολογικές βιβλιοθήκες, γραμμένο όμως με τρόπο κατανοητό και από τον απλό απόφοιτο λυκείου.

Από τον τίτλο και μόνο καταλαβαίνει κανείς ότι το βιβλίο αυτό εστιάζει στην αντιπαράθεση του δημιουργισμού με τον δαρβινισμό. Ωστόσο ο γεωπόνος- θεολόγος- καθηγητής της Ιστορίας των Επιστημών και... δομινικανός μοναχός Ζακ Αρνώ ξαφνιάζει με την καταλυτική δύναμη της πένας του, που διαπερνά όλο το φάσμα αντιπαράταξης επιστήμης- θρησκείας.

Η έκπληξη δεν προέρχεται μόνο από τον μυθιστορηματικά εμπνευσμένο τρόπο γραφής του ή από τα δυσεύρετα στοιχεία που παραθέτει για τις κατά καιρούς θέσεις της Καθολικής Εκκλησίας, αλλά και από την προσωπική του γενναία στάση, που ορθώνεται μέσα από τους σχολιασμούς του. Το εντυπωσιακό είναι ότι τίποτε από όλα αυτά δεν θα είχε συμβεί- ούτε καν το βιβλίοαν οι δημιουργιστές δεν είχαν προσπαθήσει να εντάξουν τον συγγραφέα στο στρατόπεδό τους. Η επαφή ώθησε τον Αρνώ να εντρυφήσει στις σκέψεις και στις δοξασίες τους, με αποτέλεσμα να τον... κατατρομάξουν: Παρά την κοπιώδη προσπάθειά του να μείνει αντικειμενικός κριτής των δύο θεωρήσεων του κόσμου, είναι ο πρώτος ιερωμένος που καταγγέλλει ότι οι δημιουργιστές επιδιώκουν την εγκαθίδρυση θεοκρατικών καθεστώτων στη Δύση!

Κατά την άποψή μου, πρόκειται για ένα ριζοσπαστικό όσο και απολαυστικά ενημερωτικό ανάγνωσμα, χρήσιμο όσο ελάχιστα βιβλία για όλους μας. Ιδίως οι πολιτικοί μας, αν δεν το διαβάσουν... θα εκπλαγούν από τις μελλοντικές εξελίξεις.

Ο πολυγραφότατος Πολ Ντέιβις είναι καθηγητής Φυσικής Φιλοσοφίας στο αυστραλιανό Πανεπιστήμιο ΜacQuarie. Το βιβλίο του μπορεί να θεωρηθεί συμπληρωματικό των προηγουμένων τόσο από την εστίασή του στη φυσική όσο και από το διαφορετικό πρίσμα θεώρησής του. Δεν επιχειρεί διόλου να ασχοληθεί με τις αιτιάσεις των δημιουργιστών, αλλά να εξηγήσει το μοντέλο του κόσμου που δομεί η επιστήμη και- μόνο τότετην πιθανή θέση του Θεού σε αυτό. Ως θεματικούς του άξονες για την ανάπτυξη του βιβλίου θέτει τέσσερα «μεγάλα υπαρξιακά ερωτήματα»:Γιατί οι νόμοι της φύσης είναι αυτοί που είναι; Γιατί το Σύμπαν αποτελείται από τα αντικείμενα που αποτελείται; Πώς προέκυψαν αυτά τα αντικείμενα;Πώς κατάφερε να οργανωθεί το Σύμπαν; Εν κατακλείδι, αν τα δύο προαναφερθέντα βιβλία μάς μυούν στη θεωρία του προβλήματος, το βιβλίο του Ντέιβις μάς δίνει τα «πειράματα απόδειξης» της θεωρίας. Και το καταφέρνει εξαίρετα, με πολλά γραφήματα και έναν μαιευτικό- ερωταποκριτικό- λόγο. Διαβάστε τον, ιδιαίτερα αν έχετε εμπλακεί σε συζητήσεις «σχεδιασμού του Σύμπαντος».

Πηγή: Το Βήμα

Posted in: επιστήμη,θρησκεία