ΜΙΜΙΔΙΑ : ΟΙ ΙΟΙ ΤΟΥ ΝΟΥ

Διαβάζετε ένα βιβλίο, βλέπετε τηλεόραση, ακούτε ένα τραγούδι, παρευρίσκεστε σε μια ομιλία, ξεφυλλίζετε ένα περιοδικό, σερφάρετε στο διαδίκτυο. Ωραία ως εδώ; Απλές καθημερινές δραστηριότητες, όμως διατρέχετε τον κίνδυνο να μολυνθείτε! Ναι σωστά διαβάσατε! Κινδυνεύετε από τους ιούς της επικοινωνίας: τα μιμίδια (αγγλιστί memes)! Η ανθρώπινη ψυχολογία δεν θα μπορούσε σύμφωνα με τους επιστήμονες να μείνει ανεπηρέαστη από τα διάφορα ερεθίσματα και να μην εκδηλωθεί αυτό και βιολογικά. Το μιμίδιο, ουσιαστικά είναι μια μονάδα σκέψης, όπως εισήγαγε και ο κοινωνιοβιολόγος Richard Dawkins εν έτει 1976, η βασική μονάδα πολιτισμικής κληρονομιάς. Που συναντάμε μιμίδια στην σύγχρονη ζωή; Από τα σουξέ κάθε εποχής, μέχρι την μόδα, τα σλόγκαν, σε κάποιες μορφές συμπεριφοράς που επικρατούν για κάποιο χρονικό διάστημα, ακόμη και σε θέματα που παραμένουν στην επικαιρότητα και όλοι συζητούν γι' αυτά. Οι ανθρώπινες ιδεές, ο γνώσεις παράγονται και αναπαράγονται τόσα χρόνια με τον ίδιο τρόπο στο μυαλό μας. Απλά η σύγχρονη εποχή, η εποχή της πληροφορίας, δίνει την δυνατότητα στα μιμίδια να συντηρηθούν περισσότερο και να δημιουργούν συνεχώς απογόνους. Ειδικά αν η πληροφορία που μας μεταδίδεται είναι "ευχάριστη" (δες ψυχαγωγία) τα μιμίδια δημιουργούν ολόκληρες αποικίες!

Ίσως ο καθένας μας όπως και σε όλα τα πράγματα συμβαίνει, να είναι δεκτικός περισσότερο σε συγκεκριμένα είδη memes απ' ότι σε άλλα. Εξάλλου όπως και στο κλασικό ερώτημα του αυγού και της κότας, δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα αν εμείς παράγουμε ιδέες ή αν είμαστε προιόντα των ιδεών μας. Τα μιμίδια λοιπόν, ως οντότητες άυλες, αλλά συνδεδεμένες με τον πολιτισμό, δεν γίνεται παρά να παράγονται μέσα στα πλαίσια αυτού. Είναι δηλαδή τα σωματίδια (;) της μίμησης, ούτως ή άλλως κι ο άνθρωπος θυμίζει τον μακρινό του συγγενή, τον πίθηκο. Μπορούμε να τα χαρακτηρίσουμε ως ιούς του νου. Κάθε μιμίδιο μπορεί να έχει (κυρίως) εννοιολογική/νοητική υπόσταση αλλά και υλική. Φυσικά όλοι μολυνόμαστε από αυτά καθημερινά και είναι δύσκολο ακόμη και να το συνειδητοποιήσουμε. Ας πούμε όταν αρχίσετε και τραγουδάτε την μελωδία από μια διαφήμιση ή ένα χαζό τραγούδι, είναι σύμπτωμα πως κολλήσατε κάποιο μιμίδιο. Είναι μια αντίδραση παρόμοια με το φτέρνισμα όταν κρυώνουμε. Βέβαια δύσκολα κάποιος παραδέχεται πως ακόμη κι αυτά που σκέφτεται πάσχουν από έλλειψη αυθεντικότητας. Τα μιμίδια ουσιαστικά εξυπηρετούν την οργάνωση του πολιτισμού του ανθρώπου, ωστόσο πολλές φορές έρχονται σε σύγκρουση με την φυσική πλευρά του ανθρώπου (πχ το προφυλακτικό αντιπροσωπεύει το μιμίδιο της αντισύλληψης που είναι ηθικό-πολιτισμικό στοιχείο των δυτικών κοινωνιών) .

Μέσα σε όλα αυτά είναι και οι ταχείς ρυθμοί της σύγχρονης ζωής που πολλές φορές οι άνθρωποι δεν προλαβαίνουν καν να σκεφτούν. Αυτή την εμπειρία την μοιράζονται λίγο-πολύ όλα τα άτομα στον δυτικό κόσμο, είναι η συμπίεση του χρόνου πλέον μια παγκόσμια πολιτισμική παράμετρος. Τα μιμίδια μεταδίδονται από γενιά σε γενιά κι απ' τον έναν εγκέφαλο στον άλλο. Φυσικά δεν τρέχουν στο αίμα μας, αλλά μέσα από την επικοινωνία, την κουλτούρα, τα ήθη και τα έθιμά μας, τις δοξασίες και τις συνήθειες. Στο βιβλίο του Dawkins "Το Εγωιστικό Γονίδιο", αναλύεται το πως οι νοητικοί ιοί αναπαράγονται σε αποικίες όπως ακριβώς τα γονίδια. Αναφέρει πως η συμπεριφορά ενός ατόμου δεν προκύπτει από τα εσωτερικά σχήματα, αλλά και από τα εξωτερικά ερεθίσματα. Στο πολιτισμικό πεδίο ο Dawkins τοποθετεί το μιμίδιο ως μονάδα μίμησης, ανάλογη με το γονίδιο σε μία οντότητα. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος που "πάσχει" από μιμίδια, μεταβιβάζει τις πληροφορίες που αυτά μεταφέρουν σε άλλους, είτε αυτό γίνεται μέσω εννοιών είτε μέσω συμπεριφορών. Είναι σαν κάποιος να εκτυπώνει μερικές σελίδες και να τις μοιράζει ως αντίγραφα σε τρίτους. Φυσικά όλες οι παραπάνω διεργασίες συμβαίνουν συνειδητά τόσο από αυτόν που τα μεταφέρει, όσο και σε αυτόν που τα δέχεται. Όλες οι συμπεριφορές, οι αντιλήψεις και τα τεχνουργήματα μπορούν να μεταβιβαστούν καλύτερα όταν απουσιάζει η κριτική σκέψη προς αυτά. Αυτό δεν σημαίνει ότι κάποιος που κρίνει γλιτώνει από τα memes. Η εκπαίδευση και η μαζική κουλτούρα, είναι δύο τομείς που η κριτική σκέψη είναι μειωμένη σαφώς, οπότε τα μιμίδια μπορούν να αναπαραχθούν σε ευρεία κλίμακα και δημουργούν ολόκληρα δίκτυα μεταξύ των σκέψεων των ανθρώπων. Η μεν εκπαίδευση περνάει τις αρχές και την ιδεολογά του κυρίαρχου συστήματος στους μαθητές, η δε μαζική κουλτούρα τυποποιεί την εμφάνιση και την συμπεριφορά, ακόμα και τα θέματα για τα οποία μιλούν οι καταναλωτές.

Ο Dawkins στο βιβλίο του συνεχίζει υποστηρίζοντας πως οι άνθρωποι υπάρχουν ως μηχανές επιβίωσης, με τα γονίδια να "προγραμματίζουν" τους ανθρώπους ώστε να επιβιώσουν κι εκείνα με το πέρασμα των χρόνων. Όποιος άνθρωπος έρχεται στην ζωή, το περιβάλλον του προυπάρχει. Θρησκευτικές πεποιθήσεις, πολιτικές ιδέες, επιστημονικά μέτρα, κοινωνικά έθιμα, έμφυλοι ρόλοι. Καθώς σκεφτόμαστε, μεταλλάσσουμε την πραγματικότητα και μέσω της γλώσσας κατασκευάζουμε το περιβάλλον. Ούτως ή άλλως οι σκέψεις μας υπάρχουν στον χώρο και δημιουργούν μια αύρα. Όπως συμβαίνει με τα συναισθήματα που επηρεάζουν τους γύρω μας, έτσι συμβαίνει και με τις σκέψεις αλλά και τα memes που μεταφέρουμε.Φανταστείτε έναν κυρίαρχο τρόπο ζωής, ένα συγκεκριμένο μοντέλο οργάνωσης των κοινωνιών και τον...κινηματογράφο. Ενώ για τα τελευταία τα έχετε διαβάσει πολλές φορές απ' αυτό το blog, θα σταθώ για λίγο στον κινηματογράφο, όχι μόνο επειδή είναι το φαντασιακό του πολιτισμού μας, αλλά κυρίως επειδή οι 9/10 ταινίες παράγονται στο Hollywood κάτι που σημαίνει πως περνούν συγκεκριμένα memes κουλτούρας και πολιτισμικής ποιότητας. Επιπλέον όπως είπαμε οι άνθρωποι είναι ακόμη πιο δεκτικοί υπό την ψυχολογία της χαλάρωσης. Όλα τα παραπάνω δεν χρειάζεται να σας μετατρέψουν σε μιμιδιο-φοβικούς (κατά το μικροβιοφοβικούς) καθώς όπως ειπώθηκε είναι στοιχείο του πολιτισμού μας.Ποιος είναι μέσα στο κεφάλι σου;

Richard Dawkins- Το Εγωιστικό Γονίδιο
Mπορείτε να το κατεβάσετε ως e-book κάνοντας κλικ πάνω στο εξώφυλλό του. Πιστεύω πως θα σας λύσει αρκετές απορίες, ενώ ίσως βοηθήσει και την κουβέντα για όποιον ενδιαφέρεται.
Αρκετά ενδιαφέρον βιβλίο, αποδεικνύει και παραπάνω πως μερικά πράγματα δεν είναι και τόσο επιστημονική φαντασία.

Posted in: διανοητικοί ιοί,ψυχολογία